AİHM'de İşkence Yasağı ile ilgili Davalar
12 Mart 2009 tarihinde TİHV bir rapor yayınladı
- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde Sonuçlanan İşkence Yasağı İle İlgili Davaların Değerlendirmesi Raporun Türkçesi
- An Evaluation of the ECtHR Case Law on the Prohibition of Torture Report in English
Gerekçesi bir dipnotta saklı. Dipnot şöyle:
- Bu bilgi notu son günlerde gazetelerde yer alan ve AİHM’in, Türkiye aleyhine aldığı işkence ile ilgili kararlar hakkında yanlış anlamalara yol açabilecek haberler üzerine Türkiye İnsan Hakları Vakfı Dokümantasyon Merkezi tarafından hazırlanıp kamuoyunun bilgisine sunulmuştur.
Hangi haber(ler)?
Demek Türkiye'nin gazetelerinde yanlış haberler çıkmış. Yanlış anlamalara yol açılabilecek haberlerden habersiz olanlar bilginotu anlamak isterlerse önce söz konusu haberleri bulmaları gerekir. İnternet'te arama yaparak örneğin şu haberlere ulaşır:
- AİHM'nin Türk yargıcı Prof. Karakaş dedi ki: Türkiye'nin işkence davaları azaldı ama yerini adil yargılama ve mülkiyet davaları alıyor
- TÜRKİYE'DEN AİHM'E 262 "İŞKENCE" BAŞVURUSU
Diyelimki bilginotu Yenişafak gazetesinde yayınlanmış bu habere dayanır...
Tam metin:
Şahin'in verdiği bilgiye göre, AİHM, 2002-2008 yılları arasında Türkiye ile ilgili 1485 karar verdi. Mahkeme, 2002'de 104, 2003'te 120, 2004'te 168, 2005'te 286, 2006'da 344, 2007'de 315 ve 2008'de 148 davayı sonuçlandırdı. AİHM'e, son 6 yılda işkence ve kötü muamele nedeniyle de 262 başvuru yapıldı. 2002'de 24, 2003'te 29, 2004'te 35, 2005'te 38, 2006'da 54, 2007'de 55 ve 2008'de 27 işkence ve kötü muamele konulu başvuru gerçekleşti. Başvurulardan 123'ü ihlal kararıyla sonuçlandırıldı, 46'sı da “dostane” çözüme kavuşturuldu.
Ayrıca, Adalet Bakanı Şahin, 2002-2008 yılları arasında işkence suçu nedeniyle 9 emniyet mensubunun mahkum olduğunu, 90 personelin yargılanmasının ise halen devam ettiğini bildirdi.Burada yanlış anlaşılabilen mesaj belki başvuruların yarısından daha az bir sayıda ihlal kararı verildi diye özetlenebilir.
Verilen yanıt
Bilginotta titiz bir çalışma sonucunda toplanmış birçok veri var. Ancak veriler Adalet Bakanı tarafından açıklanan rakamlarla kıyaslanması zor. Örneğin
- Bakan AİHM, 2002-2008 yılları arasında Türkiye ile ilgili 1485 karar verdi diyor
- TİHV AİHM, 1999-2008 yılları arasında Türkiye aleyhine açılan 1905 davayı karara bağladı diyor
- Bakan AİHM, Türkiye'den son 6 yılda "işkence ve kötü muamele" nedeniyle 262 başvuru yapıldı, bunlardan 123'ü hakkında ihlal kararı verildi diyor
- TİHV AİHM Türkiye’nin AİHS’nin 3. maddesini 2007 yılında toplamda 47 kez ihlal ettiğine karar vermişken 2008’de toplamda 57 kez ihlal ettiğine karar vermiştir diyor
- Ek olarak TİHV'ın bilginotunda AİHS’nin 3. maddesini (işkence yasağı'nı 20 kez; insanlıkdışı ve onur kırıcı ceza veya işlem yasağı'nı 114 kez; etkili soruşturmanın yetersizliği kararı 48 kez) toplam 182 kez ihlal kararı verilmiştir deniyor.
Bu verilerde büyük bir çelişki görmek mümkün değil.
Bilginotun ana mesajı şu galiba
- AİHS’nin 3. maddesinde düzenlenen "işkence yasağı" kapsamında Türkiye aleyhine sonuçlanan dava sayısı 1990 yılından bu yana her geçen yıl artmaktadır.
AİHM kararlarına bakarak söylenecek tek şey bu mu?
Dikkat edilecek hususlar
1. Ancak Türkiye'de cezasızlıkla bitmiş davalar AİHM'e götürülür
- AİHM'de şikayet başvurusu yapabilmek için iç hukuk yollarının kapanmış olma koşulu var. Demek işkence gördüğünü iddia eden bir kimse önce kendi ülkesinde şikayette bulunacak. Takipsizlik kararına yapılan itiraz reddedilirse ya da işkence yaptığı iddiasıyla yargılanan sanıklara verilen beraat kararı onanırsa ancak AİHM'de dava açılabilir.
2. AİHM'deki davalar uzun sürüyor
- Belirli bir sürede (örneğin 2002 ile 2008 yılları arasında) yapılan başvurular ile aynı sürede verilen kararlara bakmak farklı bir iş. Kaba bir hesapla AİHM'deki davalar son yıllarda hızlandı ancak ortalama hala 5 yıldan daha uzun zaman alır denilebilir.
2004 ile 2007 (ilk 6 ay için) arasında yapılan bir hesapta (başvuru yılı ile karar yılı arasında geçen sürelerin düz rakamların toplamı) şöyle bir ortalama çıkar:
| 2004 | 2005 | 2006 | 2007 |
| 6,43 | 6,14 | 5,94 | 5,04 |
Buna göre 2002 ile 2008 yılları arasında 1996 ile 2003 yılları arasında yapılan başvurular karara bağlandı denebilir.
3. Dostane çözüm ile biten davalarda ihlal kararı verilmiş sayılır
- Dostane çözümlerde temel ilke şu: şikayet edilen devlet bir ihlal var olduğunu kabul eder. AİHM'in önerdiği bir tazminat ödemekle dava ortadan kalkar.
Adalet Bakanı'nın açıklaması doğru olarak şöyle vermek gerekir:
- Türkiye'den son 6 yılda "işkence ve kötü muamele" nedeniyle 262 başvuru yapıldı. Aynı süre içinde 169 kez işkence veya kötü muamele tespiti yapıldı. Bunun içinde 123 ihlal kararı ve 46 dostane çözüm ile biten dava var.
AİHM kararlarının eleştirisi
Türkiye'de AİHM kararlarına çok önem veriliyor. Yoğunlukla ihlal tespit eden AİHM özellikle insan hakları savunucuları tarafından çok olumlu görülür. Ancak dikkatle bakılırsa AİHM kararlarında birçok eksik, hatta yanlışları bulmak mümkün.
İngilizce dilinde yapılan ayrıntılı bir eleştiri işkence konusunda özetle şunlar belirtiliyor:
- AİHM Türkiye'deki mahkemelerden farksız bir şekilde gözle görülür işkence izlerini belgeleyen raporu olmayan kişilere ihlal yok der. Yani AİHM raporun yoksa işkence görmedin der.
Nitekim gene 2004 ile 2007 (ilk 6 ay) yılları arasında geçen sürede 56 kez AİHS madde 3 için ihlal kararı vermişken 32 kez ihlal yok kararı vermiştir.
Toplanmış bilgiler
- 2002 ile 2007 yılları arasında Türkiye ile ilgili verilmiş kararlara ilişkin (İngilizce) basın açıklamaları birer word dosyası olarak sıkıştırılmış (zip) dosyası echr02-07.zip ismi ile bulunur (indirmek için sağ fare kullanınınz).
- 2002 ile 2007 yılları arasında Türkiye ile ilgili verilmiş kararların istatistiki bilgiler excel (xls) dosyası echr02-07.xls ismi ile bulunur (indirmek için sağ fare kullanınınz).
- 2008 yılında yayınlanmış (İngilizce) basın açıklamaları ile tabloları bu viki'nin İngilizce sayfalarında ECHR on Turkey since 2008 başlığı ile bulunur.
Not: Listelerde mülkiyet ile ilgili davalara yer verilmemiştir. 2008 yılı için tutulan listelerde etkin olmayan soruşturmadan madde 2 veya 3 ihlal kararı verilmiş davalar madde 13 altında toplandı.