Eylül 2007'de Helmut Oberdiek tarafından yazılmış rapor

20 yıllık bilanço (12 Eylül 1980'den 12 Eylül 2000 yılına kadar)

Silahlı grupların sivillere saldırılar hakkında 10 yıllık bilanço (1990-1999)

Askeri yönetim sırasında (1980 ile 1983 yılları arasında) Türkiye'deki insan hakları ihlalleri hakkında bilgi sahibi olabilmek oldukça zor idi. İnsan Hakları Derneği'nin (İHD) 1986 yılında kurulması ile birlikte sistemli bilgi toplanmasına başlandı da denilebilir. Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) 1990 yılında kuruldu, ancak 1991 yılında dokümantasyon merkezi tam faaliyete geçti. O zamandan beri veriler profesyonel toplandı sayılır.

Kişisel deneyim: 1979 ile 1986 yılları arasında gönüllü olarak "Türkiye'ye alternatif yardım" (ath) isimli bir kuruluşta çalıştım. Özellikle 12 Eylül'den sonra 15 günde bir çıkan ve çoğunlukla basında çıkan haberlerin Almanca'ya çevirilerden oluşan bir "bilgi servisi"miz vardı. Ben özellikle insan hakları ile ilgili haberleri çeviriyordum. 1986 ile 1990 yılları arasında uluslararası af örgütünün (ai) merkezinde Türkiye sorumlusu olarak çalıştım. Erbil Tuşalp gibi 1980 ile 1990 arasında kurum adına olsa da bireysel düzeyde bilgi toplayanlar arasında bir anlamda ben de vardım.

Af örgütündeki çalışmamda yoğunlaştığım konular arasında gözaltında ölüm ya işkence sonucu ölüm konusu vardı. Yargısız infazlar gündeme gelmişti, ancak gözaltında "kaybolanlar"ı genellikle gözaltında ölüm içinde değerlendiriyorduk. ai'de kazandığım deneyimlerimi Türkiye'deki arkadaşlarla paylaşmak için bir yıl boyunca (1991-1992) TİHV'in dokümantasyon merkezinde çalıştım. Yaptığım işler arasında 1980 ile 1992 yılları arasında "siyasi" denilen öldürmeleri hakkında ulaşabildiğimiz kaynaklardan bir bilgi bankası oluşturmak vardı. Almanya'ya döndükten sonra bir arkadaşta bulunan 10 yıllık "Serxwebun" dergileri ile bir karşılaştırma yaptım. Topladığım bilgiler insan hakları ihlali sayılabilen ölümler ile sınırlı değildi. Çatışmada ölenleri de dahil ettik.

Var olan listelerin yenilenmesi

İster gözaltında ölüm, ister "kayıp" konusunda iyi-kötü birçok liste tutulmuş durumda. Ancak yıllık raporlara baktığımızda İHD, TİHV ve Mazlumder listeleri arasında bir hayli fark olduğunu görüyoruz. Bir kere listeler arasında karşılaştırma yapmak şart. (Bunu ben 1992'e kadar daha önce yapmıştım). Öte yanda 12 Eylül yıldönümlerinde hala bugün (27 yıl) sonra kanımca 1988 yılında bir İHD listesinde gözaltında ölümler için verilen rakam (171) aktarılmakta. Bir yıl sonra ai raporunda (ya da benim topladığım veriler ışığında oluşan listede) 200 kadar isim vardı. 12 Eylül'den 14 ve 15 yıl sonra (1994 ile 1995) yayınlanan listelerinde 400'den fazla ölüm görüyoruz. Demek "eskimiş" bilgileri tazelemek gerekir.

Listeleri karşılaştırmaktan başka doğru ve yanlış bilgileri ayırmak gerekir. Bunun için "düzelttiğim" listelerde hangi kıstaslara göre vakıaları muhafaza ettiğim ya da çıkarttığımı belirteceğim. "Kayıp" listesinin güncelleştirme gereksinimi zaten belli. Bazı insanlar sonra ölü bulundu ya da sağ olarak bir yerlerde (cezaevinde, yurtdışında, gerilla safhalarında) ortaya çıktı.

Genel notlar

Sadece 3 kategori seçtim

1. (işkence sonucu) gözaltında (veya cezaevinde) ölenler

2. "kayıp"lar

3. sivillere yönelik saldırılar (bu sefer devlet ya da derin devlet değil, sadece silahlı örgütlerin ihlalleri söz konusu).

İlk iki konu için 20 yıllık bir zaman dilimi seçmem ve üçüncü konuda sadece 10 yıllık bir döneme bakmam için bir yerde sadece "kişisel bir nedenim" var. Özel olarak tuttuğum gazete arşivim 1999 yılına kadar idi.¹ Listeleri tamamlamak isteyenler ondan sonra çıkan yıllık raporlara bakıp kolayca bir günceleştirme yapabilirler. Oluşturduğum listeler bu haliyle bile belirli bir döneme ışık tutmakla beraber belki ileride bunun yargılanılması için de faydalı olabilir.

Yargısız infaz konusu çok geniş ve "faili meçhul" olayların bir bölümü de oraya girer. Onun dışında Hizbullah-PKK arasında ya da kontra denilen "derin devlet" tarafından işlenen cinayetler arasında ayrım yapmak çok zor. Sivillere yönelik saldırılar konusunda öğretmenler ve gazeteciler bence ayrı bir öneme sahip. Bunun için (çatışan her iki tarafın sorumlu olduğu) bu tür cinayetleri ayrı birer listede topladım.

Gazete haberleri tek kaynak olan olaylar için doğru kategori bulmak zor olabilir. Örneğin gözaltında bir kişi öldüğünde "kaybedilmiş" de olabilir ya da silahla vurularak da ölmüş olabilir. Sivillere karşı saldırılarda çatışan taraflar bazen birbirine suçlamış. Gerilla kıyafeti ile köylere baskın düzenleyen özel tim ya da kontra elemanı olduğu gibi daha az sayıda olmakla birlikte üniforma giymiş PKK'lılar da köylere baskın düzenledikleri biliniyor.

Çatışmaya taraf olan siviller (köy kurucuları ve milisler) ile taraf olmayanlar arasında ayrım yapmak zor olabilir. TİHV'in bazı yıllıklarda sivillere yönelik saldırılar sıralanırken çatışma dışında ölen polis ve askerleri de saymış. Ben bunları dahil etmedim. Köy korucularına gelince ancak ailece ya da bölge dışında öldürüldüklerinde olayları dahil ettim.

Listeleri gözden geçirirken belki fazladan vakıa çıkartmış olabilirim. Çalışmamı tamamlamak isteyenler bunları uzun (xls) dosyalarında bulurlar. Fakat beklediğimden daha çok "yeni" olay bulmam beni daha çok şaşırttı. Nerede ise her konuda çıkarılan olay kadar eklenen olay var.

Tek tek konular için hazırladığım metinlere bakma olanağı olduğu gibi listeler "düz" (rtf veya html formatında) halinde bakma veya indirme olanağı var. Geniş raporlar daha küçük boyutta olup kolayca indirilir sanıyorum. Sade listelerde sadece isim, yer ve tarihlere yer verilmiş, diğer listelerde açıklamalar var.

Metinler (php)	Sade Listeler	Açıklamalı Listeler
Yaşam hakkı	"Kayıplar" rtf 922kB	"Kayıplar" xls 370kB
"Kayıplar"	Gözaltında ölüm rtf 582kB	Gözaltında Ölüm xls 112 kB
Gözaltında Ölüm	Silahlı grupların saldırıları rtf 1,7mB	Silahlı grupların saldırıları xls 377kB
Silahlı grupların saldırıları	Öldürülen öğretmenler html 99kB	Öldürülen öğretmenler xls 41 kB
	Öldürülen gazeteciler html 51kB	Öldürülen Gazeteciler xls 46kB