Türkiye'de illere göre sıkıyönetim ve olağanüstü hal uygulaması
Türkçe Vikipedi'de Türkiye'de sıkıyönetim ve olağanüstü hal konusunda pek bilgi bulunmazken ayrıntılı bilgiler Almanca Vikipedi'de Kriegsrecht und Ausnahmezustand in der Türkei ya da İngilizce Vikipedi'de Martial law and state of emergency in Turkey sayfalarında var. Burada sadece 12 Eylül 1980 sonrası için bilgi bulunur.
1978-2002 arası sıkıyönetim ve olağanüstü hal
12 Eylül 1980 tarihinden önce, 26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş olayları nedeniyle 13 ilde (Adana, Ankara, Bingöl, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Kars, Malatya, Kahramanmaraş, Sivas, Şanlıurfa) sıkıyönetim ilan edilmişti. 13 ilden Sivas (26 Şubat 1980) ve Erzincan'da (20 Nisan 1980) sıkıyönetim daha sonra kaldırılmıştı.
Ancak "yaygın şiddet olayları" nedeniyle
- 26 Nisan 1979 : Adıyaman, Diyarbakır, Hakkari, Mardin, Siirt ve Tunceli,
- 20 Şubat 1980 : Hatay, İzmir,
- 20 Nisan 1980 : Ağrı
illerinde sıkıyönetim ilan edilmişti.
12 Eylül 1980'e gelindiğinde 19 ilde sıkıyönetim uygulanıyordu. 12 Eylül'de diğer illerde de (48 il) sıkıyönetim ilan edildi. Uygulama, 19 Mart 1984 tarihinden başlayarak aşama aşama 19 Temmuz 1987 tarihine kadar tüm illerden kaldırıldı.[1]
12 Eylül 1980'deki askeri harekatla başlayan sıkıyönetimin bitiminden hemen sonra 19 Temmuz 1987 tarihinde, Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van'da OHAL uygulamasına geçildi. Başbakanlık onayıyla Adıyaman, Bitlis ve Muş da aynı kanunla Mücavir İl (komşu il) olarak belirlendi.
Olağanüstü Hal, bölgede toplam 11 ilde uygulamaya konulurken, Batman ve Şırnak'ın 6 Mayıs 1990'da il olmalarıyla OHAL kapsamındaki il sayısı 13'e yükseldi. Mücavir il olarak uygulama kapsamına alınan Bitlis'te de 19 Mart 1994 tarihinde Olağanüstü Hal'e geçildi.
Uygulamanın başladığı 19 Temmuz 1987 tarihinden 2002 yılına kadar OHAL 46 kez uzatıldı. Her 4 ayda bir uzatılan Olağanüstü Hal uygulaması, 1994 yılı sonuna kadar 13 ilde sürdürüldü. İlk olarak Elazığ OHAL kapsamından, Adıyaman da mücavir il olmaktan çıkarıldı. Daha sonra, 30 Kasım 1996 tarihinde Mardin kapsamdan çıkarılarak, mücavir il statüsüne alındı. Ardından TBMM'nin 2 Ekim 1997 tarihli kararıyla 6 Ekim 1997'den itibaren Batman, Bingöl ve Bitlis uygulamadan çıkarılarak, mücavir il kapsamına dahil edildi.
30 Kasım 1999'da Siirt'te, 30 Temmuz 2000'de Van'da, 30 Temmuz 2002'de de Hakkari ve Tunceli'de Olağanüstü Hal uygulaması sona erdirildi. 30 Kasım 2002 tarihinde Diyarbakır ve Şırnak'ta OHAL uygulaması resmen sona erdi.[2]
Tablo halinde sıkıyönetim ve olağanüstü hal uygulaması
Aşağıdaki tablo sadece 67 ili kapsar. 1989 yılında il statüsüne alınan Aksaray, Bayburt, Karaman, Kırıkkale, 1990 yılında il statüsüne alınan Batman, Şırnak 1991 yılında il statüsüne alınan Bartın, 1992 yılında il statüsüne alınan Ardahan, Iğdır, 1995 yılında il statüsüne alınan Yalova, Karabük, Kilis, 1996 yılında il statüsüne alınan Osmaniye ve 1999 yılında il statüsüne alınan Düzce bu tabloda yer almamaktadır.
Kullanılan kısaltmalar şöyle:
Text Türkçe English Deutsch İL il province Provinz S.Y. İlanı sıkıyönetim ilanı martial law announced Kriegsrecht ausgerufen S.Y. Sonu sıkıyönetim sonu end of martial law Ende des Kriegsrechts O.H. İlanı olağanüstü hal ilanı emergency rule announced Ausnahmezustand ausgerufen O.H. Sonu olağanüstü hal sonu end of emergency rule Ende des Ausnahmezustands
İL S.Y. İlanı S.Y. Sonu O.H. İlanı O.H. Sonu Adana 26.12.1978 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1987 Adıyaman 26.04.1979 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1986 Afyon 12.09.1980 19.07.1984 Ağrı 20.04.1980 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1987 Amasya 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.03.1985 Ankara 26.12.1978 19.07.1985 19.07.1985 19.11.1986 Antalya 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1985 Artvin 12.09.1980 19.07.1985 19.07.1985 19.03.1986 Aydın 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.11.1984 Balıkesir 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.11.1984 Bilecik 12.09.1980 19.03.1984 Bingöl 26.12.1978 19.03.1986 19.03.1986 06.10.1997 Bitlis[3] 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.07.1984 Bolu 12.09.1980 19.07.1984 Burdur 12.09.1980 19.03.1984 Bursa 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.03.1986 Çanakkale 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.07.1984 Çankırı 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.11.1984 Çorum 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.07.1985 Denizli 12.09.1980 19.11.1984 19.11.1984 19.03.1985 Diyarbakır 26.04.1979 19.07.1987 19.07.1987 30.11.2002 Edirne 12.09.1980 19.07.1985 19.07.1985 19.11.1985 Elazığ 26.12.1978 19.03.1986 19.03.1986 19.03.1993 Erzincan 26.12.1978 19.07.1985 19.07.1985 19.11.1985 Erzurum 26.12.1978 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1986 Eskişehir 12.09.1980 19.11.1984 19.11.1984 19.03.1985 Gaziantep 26.12.1978 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1986 Giresun 12.09.1980 19.11.1984 19.11.1984 19.03.1985 Gümüşhane 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.11.1984 Hakkari 26.04.1979 19.07.1987 19.07.1987 30.07.2002 Hatay 20.02.1980 19.11.1985 19.11.1985 19.03.1987 Isparta 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.11.1984 İstanbul 26.12.1978 19.11.1985 19.11.1985 19.07.1988 İzmir 20.02.1980 19.07.1985 19.07.1985 19.11.1986 Kahramanmaraş 26.12.1978 19.11.1984 19.03.1985 19.11.1985 Kars 26.12.1978 19.11.1985 19.11.1985 19.11.1986 Kastamonu 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.07.1984 Kayseri 12.09.1980 19.11.1984 Kırklareli 12.09.1980 19.03.1984 Kırşehir 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.11.1984 Kocaeli 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.11.1985 Konya 12.09.1980 19.11.1984 Kütahya 12.09.1980 19.03.1984 Malatya 26.12.1978 19.11.1984 19.03.1985 19.03.1986 Manisa 12.09.1980 19.11.1984 19.11.1984 19.03.1985 Mardin 26.04.1979 19.07.1987 19.07.1987 30.11.1996 Mersin 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.03.1986 Muğla 12.09.1980 19.07.1984 Muş 12.09.1980 19.03.1984 Nevşehir 12.09.1980 19.07.1984 Niğde 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.11.1984 Ordu 12.09.1980 19.07.1985 19.07.1985 19.07.1986 Rize 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.03.1985 Sakarya 12.09.1980 19.07.1984 19.07.1984 19.03.1985 Samsun 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1985 Şanlıurfa 26.12.1978 19.03.1986 19.03.1986 19.03.1987 Siirt 26.04.1979 19.07.1987 19.07.1987 30.111999 Sinop 12.09.1980 19.03.1984 19.03.1984 19.07.1984 Sivas 26.12.1978 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1986 Tekirdağ 12.09.1980 19.07.1984 Tokat 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1985 Trabzon 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1985 Tunceli 26.04.1979 19.03.1986 19.03.1986 30.07.2002 Uşak 12.09.1980 19.11.1984 19.11.1984 19.03.1985 Van 12.09.1980 19.03.1987 19.07.1987 30.07.2000 Yozgat 12.09.1980 19.07.1984 Zonguldak 12.09.1980 19.11.1984 19.03.1985 19.07.1985
Tabloyu oluşturmak için TBMM sitesinde kararları sorgulama olanağı kullanıldı. OHAL ile ilgili tespitler için hem TBMM sitesi hem yukarıda alıntı olarak gösterilen veriler kullanıldı.
Dipnotlar
- ↑ Buraya kadar yapılan alıntı Belgenet sitesinden alınmıştır.
- ↑ OHAL ile ilgili bilgiler 30 Kasım 2002 tarihli Hürriyet gazetesinden alındı.
- ↑ Bitlis'te 19 Mart 1994 tarihinde tekrar Olağanüstü Hal'e geçildi. 6 Ekim 1997'den itibaren Bitlis uygulamadan çıkarılarak, mücavir il kapsamına dahil edildi.